Początki historii Szklarskiej Poręby związane są z rozwojem hutnictwa oraz poszukiwaniami szlachetnych kamieni i kruszców. Pod koniec XIII w. tereny dzisiejszej Szklarskiej Poręby zostały wykupione przez zakon Joannitów z Cieplic, którzy poszukiwali w rejonie złoto i szlachetne kamienie. Ślady po ich penetracji pozostały do dziś, w postaci sztolń, wyrobisk, szybów. Na skałach możemy zobaczyć tajemne znaki, które są dowodem bogactwa mineralnego tych rejonów. W XIV w. na teren miejscowości wkroczyli pierwsi hutnicy i drwale, którzy zapoczątkowali produkcję szkła. Powstała wówczas pierwsza huta szkła. W tym okresie nastąpił intensywny wyręb lasów (od czego wzięła się nazwa Szklarska Poręba). Pierwsze ślady hutnictwa pochodzą z rejonu Szklarskiego Potoku, gdzie wytwarzano pierwsze szklane przedmioty. Rejon Szklarskiego Potoku charakteryzował się dużą ilością surowca potrzebnego do produkcji wyrobów, tj. kwarcu i bukowego drewna.

W miarę, jak wyczerpywał się surowiec produkcyjny, zaczęto budować nowe huty, m.in. w dolinie Czeskiej Strugi i nad Kurzacką Wodą, a w 1617 roku w Białej Dolinie. Inicjatorem powstania nowych hut była rodzina Schaffgotschów. Hutnictwo szkła w nowoczesnej formie istniało tu od połowy XVIII w. (huta Karstal - 1754 r. - dzisiejsze Orle w Górach Izerskich).

W 1842 r. powstała huta, która na początku nazywała się "Józefina", dopiero po II wojnie światowej Polacy zmienili jej nazwę na "Julia". Po roku 1989 przestano dbać o tę szlachetną, przemysłową tradycję.

W 1578 roku na tereny Szklarskiej Poręby przybyli (z pobliskich Czech) protestanci, którzy założyli nad Kamieńczykiem (u stóp Szrenicy) osadę nazwaną przez nich Marysinem. Na osadnictwo po polskiej stronie gór zezwolił (znany z tolerancji religijnej) hrabia Schaffgotsch. Z grupy czeskich osadników wyłonili się znani laboranci, znawcy medycyny naturalnej, którzy produkowali ziołowe specyfiki.

Na przełomie XVII-XVIII w. powstawały kolejne osiedla i tak na początku XIX w. miejscowość stała się jedną z największych sudeckich wsi. W tym czasie istniało 26 osad i przysiółków z 336 domami, dwoma kościołami (katolickim i ewangelickim), czterema szkołami, dwoma hutami i szesnastoma szlifierniami szkła oraz trzema młynami i tartakiem. Ludność głównie utrzymywała się z pracy w lesie, wytopu szkła oraz z pasterstwa i uprawy ziemi. Tak więc dzisiejsze schroniska górskie zawdzięczają swoje istnienie dawnym budą pasterskim, budowanym na wysokogórskich halach.

W XVIII w. zaczęto dostrzegać turystyczne walory osady, a od połowy XIX w. zaczęła intensywnie rozwijać się turystyka. Przełomem było wybudowanie w 1847 roku drogi prowadzącej z Piechowic, przez Przełęcz Szklarską, aż do Harrachova, a następnie, w 1902 roku, linii kolejowej z Jeleniej Góry do Tanvaldu. Kolejnym, bardzo ważnym momentem do dalszego rozwoju turystyki było wybudowanie w 1962 roku Kolei Linowej na Szrenicę.

Piękna okolica, malownicze widoki i pejzaże górskie spowodowały, że pod koniec XIX w. do Szklarskiej Poręby zaczęli zjeżdżać się znani piszarze, poeci, malarze i rzeźbiarze. Tradycje dawnej koloni artystycznej kultywowane są do dziś.

Przez krótki okres powojenny Szklarska Poręba nazywała się Pisarzowice (Schreiberhau), aktualną nazwę zawdzięcza Instytutowi Śląskiemu, który to w 1946 roku ogłosił ją w Dzienniku Urzędowym Ziem Odzyskanych nr 5. Prawa miejskie Szklarska Poręba uzyskała w 1962 roku.